« Blog egzaminacyjny 25 marca 2018

Egzamin ósmoklasisty: zadania otwarte… jak bardzo?!

Ekspert: dr Małgorzata Krzemińska-Adamek

Egzamin ósmoklasisty: zadania otwarte… jak bardzo?!

W tym artykule proponujemy Państwu unikalną, autorską analizę zadań przykładowych, opublikowanych w Informatorze o egzaminie ósmoklasisty z języka angielskiego. Nasza ekspertka, dr Małgorzata Krzemińska-Adamek, zastanawia się, jak trudne (lub jak łatwe) okażą się w praktyce różne typy zadań otwartych. I podpowiada, jak przygotować na nie najlepiej naszych uczniów. 

Jedno jest pewne – wraz ze wzrostem wymagań wobec uczniów kończących szkołę podstawową w roku 2019 i kolejnych latach, zwiększają się wymagania stawiane im na egzaminie końcowym, w stosunku do dotychczasowych wymagań na egzaminie gimnazjalnym. Już w samej nowej podstawie programowej widać wyraźnie większy nacisk na poprawność językową, a także na umiejętności, o których mowa w nowej wersji Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego (w tym zwłaszcza na mediację językową). Współgra to z założeniem, że uczniowie kończący klasę ósmą na podbudowie nowej podstawy programowej, będą docelowo osiągać wyższe poziomy biegłości językowej, w stosunku do opisanych w obowiązującej dotychczas podstawie.

Może nas wprawdzie cieszyć ta wiara autorów nowej podstawy w potencjał ucznia, jakoby niedoszacowany dotychczas, na co miałyby wskazywać generalnie dobre wyniki dotychczasowych egzaminów gimnazjalnych z języków obcych. Z drugiej jednak strony, postawione cele wyglądają dość ambitnie, szczególnie że w nowej szkole podstawowej mamy do dyspozycji mniej lat nauki niż dotychczas łącznie w szkole podstawowej i gimnazjum. Co więcej, poziom trudności egzaminu ósmoklasisty wynikał będzie w dużym stopniu z charakteru zadań, zaproponowanych w Informatorze. W szczególności chodzi o liczne zadania otwarte, przy wykonywaniu których uczeń będzie musiał wykazać się umiejętnością aktywnego przetworzenia tekstów pisanych i mówionych na wiele sposobów. Oto rodzaje zadań, których można się spodziewać:

Trzeba pamiętać, że, jak podkreśla CKE, zadania podane w Informatorze nie wyczerpują wszystkich możliwych typów zadań, jakie mogą pojawić się w arkuszu egzaminacyjnym (por. str.6). Jest ich jednak na tyle dużo, że dają nam dobry materiał do analizy i wyciągania wniosków praktycznych. 

Dobra wiadomość jest taka, że w mojej ocenie nie wszystkie te nowe typy zadań są jednakowo trudne. Warto im się przyjrzeć uważnie, gdyż pomoże to nam sensownie planować proces przygotowania do nich naszych uczniów. Temu właśnie służy mój tekst.

Rozumienie ze słuchu

Zadanie 4

"

Trudność tego zadania, podobnie jak wszystkich otwartych zadań na słuchanie, wynika z  nieprzewidywalności treści, związanej z elementami językowymi, które pojawią się w treści zadania. Testowana zatem jest tu w pewnym stopniu wiedza np. z zakresu słownictwa, która u ucznia może być jeszcze niepełna. Przykładowo, może on zrozumieć słowo zawarte w nagraniu (t.j. rozpoznać jego brzmienie i znaczenie), ale nie znać jego zapisu, co może skutkować podaniem odpowiedzi niepoprawnej lub takiej, której nie możemy uznać za poprawną, nawet jeśli domyślamy się, o jaką chodziło, np. hicken zamiast chicken).

Zadanie 5

Zadanie to wymaga od zdającego precyzji przy podawaniu odpowiedzi, choć autor zadania dopuszcza pewien margines błędu. Można więc otrzymać punkt, podając odpowiedź częściowo poprawną, choćby pod względem idiomatyczności języka (w pytaniu 5.1., przykładowo, za poprawną zostanie uznana odpowiedź weather, będącą kalką z potocznego języka polskiego – „sprawdzić pogodę”).

W tym zadaniu, oprócz umiejętności słuchania ze zrozumieniem, testowana jest również umiejętność formułowania wypowiedzi, wynikającą w dużym stopniu ze znajomości leksyki i gramatyki. Przygotowując uczniów do sprawdzianu, warto skupić się na elementach nieakceptowalnych, podanych w kluczu. To pomoże nam naprowadzić uczniów na to, jakich błędów nie wolno im popełniać.

 

Znajomość funkcji językowych

Zadanie 8

Zadanie 8 z Informatora jest przykładem tego, że zadania otwarte nie muszą być bardzo trudne. Pojawiają się w nim dość popularne funkcje językowe, a co najważniejsze, w kluczu pojawiają się ich oczywiste eksponenty, czyli konkretne, językowe sposoby wyrażenia danej funkcji. Systematyczna praca z podręcznikiem na lekcji powinna zapewnić uczniom wystarczającą ekspozycję na wymagane elementy językowe.

Zadanie 9

Zadanie 9 jest zdecydowanie jednym z trudniejszych w części dotyczącej znajomości funkcji językowych. Po pierwsze, zadanie daje zdającemu dość dużą swobodę tego, jaką wypowiedź można podać w chmurce. Według klucza istnieje kilka poprawnych wariantów odpowiedzi, co z jednej strony wygląda na ułatwienie dla zdającego, z drugiej jednak, większa swoboda w kluczu przełożyć się może na mniej jasne kryteria oceniania, a w konsekwencji trudniej będzie „spełnić oczekiwania” autora zadania (bądź osoby sprawdzającej).

Po drugie, odpowiedzi, które zostały podane w Informatorze jako akceptowalne (a więc uzyskać można za nie jeden punkt), są dyskusyjne pod względem poprawności językowej, np. w luce 9.1. uznane za poprawną odpowiedź zostanie Can I go to bike trip, a w luce 9.2. Can I go to czy Can I get on. Warto oczywiście docenić i takie odpowiedzi, pozostaje jednak pytanie, czy powinny być punktowane identycznie, jak te, co do których poprawności nie ma zastrzeżeń. Pamiętajmy, że nowa podstawa programowa podkreśla wagę umiejętności przekazywania treści w sposób precyzyjny i poprawny.

Zadanie 10

Zadanie 10 z pewnością będzie wymagało od uczniów i nauczycieli wiele uwagi. Na czym polega jego trudność? Żeby poprawnie je wykonać, trzeba nie tylko skutecznie czytać ze zrozumieniem, ale też dobrze odczytać intencje uczestników rozmowy. Ponadto, ogromne znaczenie ma znajomość eksponentów funkcji komunikacyjnych, które odpowiednio wyrażą intencje osób mówiących w dialogu, oraz umiejętność ich poprawnego użycia, z uwzględnieniem z góry narzuconych wyrazów, podanych w nawiasach.  

Praca nad tym zadaniem podczas lekcji z pewnością powinna się odbywać z odniesieniem do klucza, w którym też można znaleźć niespodzianki. Przykładowo, jedna z odpowiedzi poniżej (10.3. – am calling) mogłaby, na wyższych poziomach zaawansowania, zostać uznana za poprawną, choć wyraża nieco inne znaczenie. Dociekliwi uczniowie, których wiedza pozwala na interpretację dialogu na różne sposoby, muszą być świadomi, że podejmowanie ryzyka i podawanie odpowiedzi niestandardowych może prowadzić do utraty cennych punktów.

Rozumienie tekstów pisanych

To zadanie, mimo, że ma charakter otwarty, nie powinno stanowić dla osób zdających większych trudności. Rozwiązanie go polega na uzupełnieniu zdań informacjami podanymi w tekście bez konieczności zmiany ich formy. Zdający o dużym obyciu testowym (ang. ‘test wiseness’), znający strategie pomocne z rozwiązywaniu tego typu zadań, mogą nawet być w stanie podać poprawne odpowiedzi, nie rozumiejąc do końca pewnych fragmentów. Co ciekawe, analogiczne zadanie na słuchanie byłoby o wiele trudniejsze, wymagałoby bowiem przekazania wysłuchanych informacji w formie pisemnej, co zwiększa ryzyko popełnienia błędu.

Zadanie 15

Zadanie 15 odwołuje się do umiejętności przetwarzania wypowiedzi, będącej formą  mediacji językowej (jeden z obszarów kompetencji językowej według ESOKJ). Testowanie przetwarzania wypowiedzi jest nowością, nie pojawiało się do tej pory ani na sprawdzianie szóstoklasisty, ani na egzaminie gimnazjalnym, i z tego powodu wymagać będzie uwagi ze strony nauczycieli przygotowujących uczniów do egzaminu ósmoklasisty. Trzeba przy tym przyznać, że niełatwo jest jednoznacznie określić stopień trudności tego zadania, dużo bowiem będzie zależeć od zaawansowania leksykalno-gramatycznego tekstu wyjściowego, kolejności podawania w nim informacji i zachowania jej – lub nie – w tekście docelowym. Bez wątpienia zadanie to wymaga od uczniów umiejętności sprawnego „przemieszczania się” pomiędzy różnymi jego elementami, czyli pewnego rodzaju inteligencji przestrzennej, oraz znajomości polskich odpowiedników angielskich słów. Warto więc na ten aspekt zwrócić uwagę na lekcjach, mimo, że podawanie ekwiwalentów może wielu z nas wydawać się najmniej atrakcyjną formą prezentacji znaczenia słowa.

Zadanie 16

W zadaniu 16 znów pojawia się mediacja językowa, tym razem wymagająca od ucznia syntezy informacji z dwóch tekstów i przekazania ich w trzecim (a więc umiejętności nie czysto językowej).

W moim przekonaniu, uczniowie będą potrzebować wielu tego typu zadań na lekcji, by zdobyć niezbędne strategie, pomagające poradzić sobie z tak rozumianym przetwarzaniem językowym, które  bez wątpienia będzie dla nich nową umiejętnością.

Zadanie 17

Zadanie 17 polega na udzieleniu odpowiedzi na pytania otwarte, dotyczące treści tekstu. Jego trudność wynika z faktu, iż odpowiedzi na pytania wymagają od zdających umiejętności parafrazy i streszczania (będących również elementami mediacji językowej) i - co się z tym wiąże - poprawnego formułowania wypowiedzi.  Analiza zadań 17.1. - 17.3. pozwala twierdzić, że nie wystarczy posłużyć się gotowymi fragmentami tekstu, by odpowiedzieć na zadane pytania.

Zadanie 18

Zadanie 18 wydaje się być jednym z trudniejszych w całym Informatorze. Zadanie jest długie i wieloetapowe. Część a, mimo, że jest zadaniem zamkniętym, przysporzyć może zdającym trudności z uwagi na konieczność równoczesnej pracy na dwóch tekstach[1], z których drugi wydaje się dość trudny językowo (przykładowa leksyka: hire, suite, cabin, take the case). Jeśli chodzi o zadanie 18b, przypomina ono w swojej konstrukcji zadanie 15, zatem wszelkie komentarze dotyczące trudności zadania 15 są również aktualne także tutaj. Pamiętać przy tym należy, że w zadaniu 18b pracujemy na dwóch tekstach, z których jeden, w stosunku do tekstu w zadaniu 15, jest o wiele trudniejszy, nie tylko językowo, ale i gatunkowo/treściowo (mamy tu do czynienia z recenzją tekstu literackiego).

Znajomość środków językowych

Zadanie 21 (zadanie otwarte z luką)

Jest to dość typowy „cloze test”, gdzie do wpisania są pojedyncze wyrazy. Leksyka jest – przynajmniej w podanym przykładzie – bardzo podstawowa, a sam tekst krótki i nieskomplikowany.

Pozostałe typy zadań na znajomości środków językowych, zaprezentowane w Informatorze, to:
- zadanie na częściowe tłumaczenie fragmentów zdań z języka polskiego na angielski;
- zadanie na tzw. „gramatykalizację”, czyli zmianę formy gramatycznej i/lub uzupełnianie fragmentów zdań, podanych w nawiasach;
- zadanie na parafrazowanie, popularnie nazywane „transformacjami”, z wykorzystaniem narzuconych z góry wyrazów.

Przyjrzyjmy się im po kolei.

Zadanie 22 (tłumaczenie na język angielski wybranych fragmentów zdań)

Zadanie 23 (uzupełnianie zdań)

Zadanie 24 (parafraza)

Powyższe trzy rodzaje zadań nie będą zaskoczeniem dla tych, którzy pamiętają kształt egzaminu gimnazjalnego z języka angielskiego na poziomie rozszerzonym. Pojawiały się tam bowiem bardzo podobne zadania otwarte, które uważane były za najtrudniejszy element egzaminu. Teraz, dysponując nieco inną skalą porównawczą (por. opisane powyżej zadania na rozumienie tekstów czytanych), wydają się one być dla uczniów stosunkowo osiągalne.

Trzeba jednak podkreślić, że ucznia obowiązuje pełna poprawność ortograficzna, a wszelkie usterki, takie jak pominięcie przedimka, skutkują utratą punktu. Z pewnością warto tego rodzaju zadaniom poświęcić wiele uwagi, planując tok przygotowania do egzaminu. 

Wypowiedź pisemna

Wypowiedź pisemna jest ostatnim zadaniem otwartym w egzaminie ósmoklasisty. W ramach przypomnienia, dotychczas obowiązywała ona jedynie na egzaminie gimnazjalnym na poziomie rozszerzonym, podczas którego zdający musieli zredagować tekst użytkowy o długości 50-100 słów. Informator o egzaminie ósmoklasisty precyzuje, iż wypowiedź pisemną stanowi krótki tekst informacyjny, choć limit słów został ustalony w przedziale 50-120. Typy tekstów i kryteria oceniania zasadniczo nie ulegają zmianie.

Podsumowując, nowy sprawdzian ósmoklasisty, mimo, że nie dysponujemy jeszcze przykładowym arkuszem egzaminacyjnym, z pewnością już teraz wywołuje wiele emocji, głównie z uwagi na nowe typy zadań, szczególnie otwartych, które stanowią novum w stosunku do formuły dotychczasowego egzaminu gimnazjalnego. Ambitne wymagania stawiane uczniom klas ósmych wynikają wprost z założeń nowej podstawy programowej, dla której ten sprawdzian będzie również… sprawdzianem! Podstawa programowa jasno stwierdza, że oczekiwania wobec absolwentów szkół podstawowych rosną, a to oznacza, że zarówno oni, jak i przygotowujący ich do pierwszej edycji egzaminu wiosną 2019 roku, nauczyciele, mają przed sobą rok pełen ciężkiej pracy.

Przypisy

[1] ze względu na ich objętość, treści i teksty do zadań 18a i 18b nie zostały udostępnione w artykule. Dostępne są one w Informatorze o egzaminie ósmoklasisty na stronach 45-47 (do pobrania ze strony)

Autor: dr Małgorzata Krzemińska-Adamek

Małgorzata Krzemińska-Adamek graduated from Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, Poland, where she also obtained a PhD in Applied Linguistics. She is currently employed as Assistant Professor at the Department of English, MCSU, where she teaches courses in second language acquisition, foreign language didactics and language assessment. As far as her academic activity is concerned, she has authored publications on vocabulary learning, teaching and assessment, including a monograph titled Receptive and Productive L2 Vocabularies: Acquisition, Growth and Assessment (Peter Lang, 2017).

Czytaj dalej