Z nauczycielem czy samodzielnie? Elementy lekcji odwróconej na lekcjach online w klasie ósmej.

Planowanie lekcji online to właściwie zupełnie nowa umiejętność, którą w dobie pandemii musieli opanować wszyscy nauczyciele. Wystarczyło kilka tygodni nauczania zdalnego, aby przekonać się, że lekcje internetowe wymagają innego zarządzania czasem oraz że nie dają nam takich możliwości, jakich dostarczała nam praca z uczniami w klasie. Okazało się, że w trakcie 45-minutowego spotkania online nie jesteśmy w stanie zrealizować takiej ilości materiału, ani przetworzyć go tak dogłębnie – jak byśmy sobie tego życzyli.

Po publikacji Aneksu do Informatora o egzaminie ósmoklasisty¹ wiemy już, że z części materiału możemy po prostu zrezygnować ze względu na obniżony poziom tegorocznego arkusza. Ale pominięcie niektórych zadań może nie wystarczyć. Może się też okazać, że nie jest to możliwe ze względu na przebieg danej lekcji. Jak zatem zarządzać materiałem podręcznikowym?

Z pomocą mogą nam przyjść mechanizmy kierujące zasadami lekcji odwróconych (ang. Flipped classroom) . Polegają one na odwróceniu tradycyjnej sekwencji instrukcji, kiedy to nauczyciel podaje uczniom pewne fakty, przedstawia dawkę wiedzy i zapoznaje go z informacjami w trakcie lekcji, tak aby uczeń mógł twórczo wykorzystać tę wiedzę i zastosować w konkretnym zadaniu po lekcji (Thornbury 2017). Planowanie zajęć w trybie flipped classroom, nazywane także strategią kształcenia wyprzedzającego (Dylak 2013), zakłada udostępnienie pewnych treści przed lekcją, która z kolei służy wspólnemu wykorzystaniu nowej wiedzy w praktyce, na przykład w zadaniach językowych.

Nasuwa się pytanie – jakie typy zadań stanowią odpowiedni materiał do pracy indywidualnej przed lekcją? Czy istnieje jakaś formuła, która w usystematyzowany sposób pozwoli nam dokonać podziału ćwiczeń w podręczniku na polecenia realizowane „przed lekcją” i „w trakcie lekcji”? Niech do wyjaśnienia tego zagadnienia posłuży nam skorygowana taksonomia celów kształcenia Benjamina Blooma (Anderson and Krathwohl 2001, Stannard 2020). Według tego schematu w sferze poznawczej ucznia można wyodrębnić sześć głównych umiejętności, będących jednocześnie celami kształcenia (rysunek 1). Trzy z nich – zapamiętywanie, rozumienie i zastosowanie – to umiejętności niższego rzędu, czyli takie, które nie wymagają wzmożonego przetwarzania treści i dotyczą zapoznania się z określonym zagadnieniem oraz zrozumienia pewnej wiedzy. Pozostałe trzy cele – analizowanie, ocenianie, tworzenie – to umiejętności wyższego rzędu, wymagające aktywnego zastosowania zdobytej wiedzy. W trybie lekcji odwróconej umiejętności niższego rzędu, czyli cele łatwiejsze do osiągnięcia przez ucznia, mogą być przedmiotem pracy indywidualnej przed lekcją. Lekcja online oferuje wsparcie nauczyciela, skupia się na celach wyższego rzędu i polega na aktywnym wykorzystaniu zdobytej wcześniej wiedzy. Model ten pozwala wykorzystać spotkanie z uczniami na wspólne wykonanie tych zadań, które opierają się na głębokim przetwarzaniu wiedzy i prowadzą do lepszego uczenia się.

Rysunek 1. Skorygowana taksonomia celów kształcenia Benjamina Blooma

Jak zastosować ten schemat na lekcji języka angielskiego? Wydaje się, że ten podstawowy podział na umiejętności niższego i wyższego rzędu umożliwia wyodrębnienie konkretnych kryteriów wyboru ćwiczeń z podręcznika. Zadania polegające na zapoznaniu się z zestawem słów, przypomnieniem struktury gramatycznej, zadania zamknięte na rozumienie tekstów, czytanie i słuchanie w celu ogólnego zrozumienia treści, ćwiczenia typu heads down wymagające skupienia uwagi na materiale zawartym w podręczniku oraz łatwiejsze do wykonania – to wszystkie typy zadań, które uczeń może wykonać samodzielnie w ramach przygotowania do lekcji online. Zadania polegające na komunikacji i interakcji, zadania o wyższym poziomie trudności, stwarzające możliwość głębszego przetworzenia materiału językowego czy tekstu, mocno angażujące i wymagające pogłębionej analizy, będą idealnym materiałem na pracę online, w której nauczyciel towarzyszy uczniowi w procesie uczenia.

Popatrzmy na konkretne przykłady. Jeżeli w lekcji doskonalącej rozumienie tekstu znajduje się zadanie typowo językowe (na słownictwo, gramatykę czy funkcje językowe), to warto poprosić klasę o wykonanie takiego zadania przed lekcją (przykład 1 i 2). Jeżeli w tej samej lekcji znajdują się dwa zadania sprawdzające rozumienie tekstu, zadanie łatwiejsze / zamknięte / nieegzaminacyjne (przykład 3) może być wykonane przed lekcją w ramach pracy indywidualnej, a zadanie otwarte / mediacyjne / trudniejsze (przykład 4) powinno być wykonane przy wsparciu nauczyciela na lekcji online.

Przykład 1 (Repetytorium Ósmoklasisty, strona 68, zadanie 1)

Przykład 2 (Repetytorium Ósmoklasisty, strona 70, zadanie 2)

Przykład 3 (Repetytorium Ósmoklasisty, strona 60, zadanie 3)

Przykład 4 (Repetytorium Ósmoklasisty, strona 60, zadanie 4)

Na zakończenie warto dodać, że lekcja odwrócona, która zakłada pierwszeństwo pracy indywidualnej, nie jest jednoznaczna z pracą domową, o sensowności której można by długo dyskutować. O ile praca domowa, szczególnie ta polegająca na monotonnym, odtwórczym wykonaniu serii zadań zamkniętych, nie przekłada się na efektywność kształcenia, o tyle w świetle współczesnej dydaktyki praca samodzielna w ramach lekcji odwróconej daje nauczycielowi zupełnie nowe możliwości w klasie czy na lekcji online. Niektórzy dydaktycy zauważają, że zmienia się tutaj całkowicie rola nauczyciela, który nie tylko przekazuje wiedzę i tłumaczy, lecz także aktywnie wspomaga i moderuje proces uczenia (Dylak 2013). A na tym chyba najbardziej nam zależy, szczególnie w czasach nauki zdalnej.

Źródła
Anderson L.W., Krathwohl D. (2001), A Taxonomy for Learning, Teaching and Assessing: a Revision of Bloom’s Taxonomy of Educational Objectives.

Dylak S. (red.) (2013), Strategia kształcenia wyprzedzającego, Poznań: OFEK.

Stannard R. (2020), Using Flipped Classroom when teaching online.

Thornbury S. (2017), The New A-Z of ELT, London: Macmillan Education.