« Blog egzaminacyjny 7 kwietnia 2021

Egzamin Ósmoklasisty 2021: 4 zasady skutecznej powtórki przed egzaminem ósmoklasisty

Ekspert: dr Monika Cichmińska

Egzamin Ósmoklasisty 2021: 4 zasady skutecznej powtórki przed egzaminem ósmoklasisty

Czy przed egzaminem ósmoklasisty należy powtarzać gramatykę? Oczywiście, że tak, ale jak to robić skutecznie? Czy istnieje sprawdzony przepis na efektywną powtórkę? Oczywiście, że tak, ale warto najpierw zastanowić się, jakim celom ta powtórka ma służyć – i ile czasu zostało nam do egzaminu.

Jeśli mówimy o powtarzaniu struktur gramatycznych w ostatnich miesiącach przed egzaminem, warto przeznaczony na naukę czas poświęcić wyłącznie zadaniom w formacie egzaminacyjnym. Jak pisze James Lang w swojej książce Small Teaching, jeśli chcemy nauczyć się jakiejś umiejętności, musimy tę umiejętność ćwiczyć: jeśli nasi uczniowie spędzają dużo czasu, grając w Kahoota, świetnie opanują grę w Kahoota; jeśli będą ćwiczyć struktury w zadaniach zamkniętych, niekoniecznie będą potrafili użyć tych struktur w zadaniach otwartych, na przykład testujących umiejętność parafrazy i tłumaczenia fragmentów zdań. Dlatego w ostatnich miesiącach przed egzaminem warto odłożyć na bok innego typu ćwiczenia gramatyczne, a skupić się na tych, które przypominają formatem zadania egzaminacyjne. Jakimi zasadami kierować się, tworząc przepis na skuteczną powtórkę?

1. Dobra powtórka musi być kumulatywna

W regularnym procesie nauczania zazwyczaj skupiamy się na powtarzaniu materiału z ostatnich lekcji czy ostatniego rozdziału. Jednak taki rodzaj powtórki nie sprawdza się wtedy, kiedy przygotowujemy uczniów do jakiegokolwiek egzaminu. Na ogół efekt jest taki, że uczniowie najlepiej wykonują zadania wymagające sięgnięcia pamięcią do materiału, który był omawiany na ostatnich lekcjach i w ostatnim rozdziale, natomiast słabo pamiętają struktury, które były wprowadzane, omawiane czy powtarzane w rozdziale 1. bądź 2., we wrześniu czy październiku, i – co ważniejsze – nie potrafią ich użyć. Dlatego warto raz na jakiś czas wracać do materiału omawianego w całym roku szkolnym, niejako kumulując środki językowe, które uczniowie powinni znać po zakończeniu roku szkolnego, a w przypadku przygotowania do egzaminu – po zakończeniu całego cyklu nauczania.

2. Dobra powtórka musi być przekrojowa

Na pewno zwrócili Państwo uwagę na to, że w zadaniach otwartych, sprawdzających poprawność użycia środków językowych w arkuszach egzaminacyjnych z lat 2019 i 2020, najsłabiej wypadły struktury najprostsze, które – czysto teoretycznie – nie powinny sprawiać naszym uczniom większych trudności. Były to następujące przykłady:

  • przykład 13.1 z zadania 13 z egzaminu z roku 2019:
    She is a good student. She is (interest/in/learn) interested in learning new things (poprawną odpowiedź podało 21% zdających),
  • przykład 13.4 z zadania 13 z egzaminu z roku 2019:
    Oops, I have to go back home. I’ve taken a pair of my (father / shoe) my father’s shoes by mistake. He will be angry. ( poprawną odpowiedź podało 26% zdających),
  • przykład 13.1 z zadania 13 z egzaminu z roku 2020:
    How much is petrol in Poland? COST
    How much does petrol cost in Poland? (poprawną odpowiedź podało tylko 11% zdających).

Analiza tych przykładów może budzić pewne zdziwienie, szczególnie gdy okaże się, że uczniowie zdający te egzaminy lepiej poradzili sobie z (teoretycznie) trudniejszymi strukturami, na przykład stroną bierną w czasie przyszłym. Jest to prawdopodobnie efekt tego, że i my, i nasi uczniowie sporadycznie wracamy do materiału, który wprowadziliśmy i ćwiczyliśmy dawno temu (na przykład dopełniacz saksoński pojawiający się w klasie trzeciej czy czwartej) i który prawdopodobnie rzadko pojawia się w naszych powtórkach w klasie ósmej. Dlatego tak ważne jest, aby wszelkie powtórki miały charakter przekrojowy – najlepiej, żeby obejmowały cały zakres środków językowych, który nasi uczniowie powinni znać, i aby struktury gramatyczne z różnych poziomów przeplatały się w jednym zadaniu. Poszukajmy więc zadania, gdzie w pięciu zdaniach na tłumaczenie powtarzanych będzie pięć różnych struktur, najlepiej znacznie różniących się od siebie. Będzie ono bardziej przydatne niż zadanie, w którym uczniowie muszą przetłumaczyć pięć razy tę samą strukturę, zawierającą na przykład dopełniacz saksoński czy stronę bierną. Takie jednorodne zadania powodują, że uczniowie robią je dość automatycznie. Powtórki przekrojowe natomiast wymuszają na uczniach większą uwagę – wiedzą bowiem, że na pewno nie będą mogli użyć tej samej struktury w jednym zadaniu.

3. Dobra powtórka musi być dopasowana

Czy wszystkim strukturom gramatycznym należy poświęcić tyle samo uwagi? Oczywiście, że nie. Dobra powtórka powinna być dopasowana do potrzeb uczniów i ich poziomu językowego – może się okazać, że jedna klasa czy grupa będzie potrzebować naszego wsparcia w powtórzeniu danego materiału dużo bardziej niż inna klasa czy grupa na tym samym poziomie.

Z mojego doświadczenia i obserwacji wynika, że niektóre struktury sprawiają polskim uczniom dużo więcej problemów niż inne – przede wszystkim dlatego, że w języku polskim nie występują w ogóle (na przykład czas Present Perfect czy przedimki), a jeśli występują, to są używane inaczej (na przykład szyk wyrazów w zdaniu czy konieczność wstawienia tzw. operatora DO lub DOES w pytaniach w czasie Present Simple). Warto zrobić listę takich właśnie struktur i to do nich wracać najczęściej w przekrojowych powtórkach.

Jednym z moich ulubionych sposobów powtarzania jest „dyktando-tłumaczenie”. Dyktuję uczniom dwa – trzy zdania po polsku, a uczniowie mają je zapisać, ale od razu przetłumaczone na język angielski, nie dostają bowiem czasu na to, aby się długo nad nimi zastanowić. Przykładowo, jeśli podyktujemy uczniom następujące zdania:

  • Znam Anię od 10 lat / od 2010 roku.
  • W lodówce jest mało mleka.
  • Ogród moich dziadków jest bardzo duży.

możemy się spodziewać, że uczniowie w czasie tłumaczenia uciekną się do najprostszej strategii tłumaczeniowej, czyli tłumaczenia słowo po słowie, w efekcie czego niektórzy z nich napiszą:

  • *I know Ania from 10 years / from 2010.
  • *In the fridge is little milk.
  • *(The) garden my parents is very big.

Po zapisaniu zdań w zeszycie uczniowie porównują je w parach lub małych grupach, dopiero potem zapisuję poprawne odpowiedzi na tablicy. Najważniejszym elementem tego typu ćwiczeń jest jednak refleksja. Zadajmy uczniom następujące pytania: Dlaczego popełniliście ten błąd? Z czego on wynika? Czy wiecie, na co musicie zwrócić uwagę przy tłumaczeniu zdań? Które struktury sprawiają wam najwięcej kłopotów w zadaniach na tłumaczenie?

Zadanie to należy powtarzać, za każdym razem zmieniając nieco zdania, ponieważ – jak pokazuje doświadczenie wyniesione z pracy z uczniami – uczniowie dopiero za którymś z kolei razem przestają automatycznie tłumaczyć zdania słowo po słowie, a zatrzymują się przy nich i przypominają sobie, że podobne zdania ćwiczyli już kilkakrotnie i na pewno kryje się w nich jakiś haczyk. A zatem celem tego zadania jest nie tylko zwrócenie uwagi uczniów na te struktury w języku angielskim, które sprawiają im problemy ze względu na różnice między językiem angielskim a polskim, lecz także wzbudzenie pewnej refleksji i zachęcenie uczniów do tego, by przestali rozwiązywać zadania w sposób automatyczny.

4. Dobra powtórka musi być refleksyjna

Refleksyjna powtórka – czyli jaka? Przede wszystkim, jak napisałam wcześniej, powinna powstrzymywać ucznia przed automatycznym i schematycznym działaniem. Powinna też zachęcać ucznia do tego, aby zwracał większą uwagę na to, jakie są różnice między językiem angielskim a polskim i jakie błędy może przez to popełniać. Dobrze jest zachęcać uczniów do tego, by stworzyli i zapisali własną listę struktur, które sprawiają im szczególne trudności.

Warto też przy okazji treningu egzaminacyjnego wprowadzić innego rodzaju pytania, aby zmusić ucznia do refleksji. Przy każdym zadaniu pytajmy: Jaka struktura jest tu testowana? Na co muszę zwrócić uwagę? Gdzie zazwyczaj popełniam tu błąd?

Kolejnym elementem refleksyjnego powtarzania są strategie rozwiązywania konkretnych typów zadań. Na przykład w zadaniach typu „rozsypanka wyrazowa” warto z uczniami omówić konkretne etapy rozwiązywania tego rodzaju zadania i zapisać je w formie plakatu czy przesłać uczniom, by mogli z nich korzystać w czasie pracy. Oto przykład:

Zastanów się:

  • jakiej struktury (na przykład jakiego czasu) musisz użyć (czyli jaka struktura jest w danym zdaniu testowana),
  • w jakiej formie użyć wyrazów już podanych,
  • czy i jakich wyrazów brakuje,
  • czy na pewno wszystkie wyrazy zapisałeś/zapisałaś poprawnie.

Refleksyjne powtarzanie z pewnością zajmuje więcej czasu w klasie, ale w mojej opinii jest skuteczną formą pracy, ponieważ przynajmniej u części uczniów powoduje, że wzrasta ich świadomość językowa: zaczynają lepiej rozumieć, jak funkcjonuje gramatyka angielska, i dostrzegać znaczące różnice między językami. Zyskują też większą świadomość tego, co naprawdę rozumieją, a czego nie i jakim strukturom muszą poświęcić więcej pracy – może więc pojawić się więcej pytań z prośbą o wyjaśnienie. Często bowiem w trakcie takiego powtarzania uczniowie zdają sobie sprawę z tego, że owszem, zrealizowali jakiś materiał i wydawało im się, że go rozumieją, ale wcale tak nie jest.

Podsumowując, przepis na skuteczną powtórkę jest bardzo prosty – ale wymaga nieco innego rozłożenia akcentów w czasie pracy z uczniami – w myśl zasady „więcej nie zawsze znaczy lepiej”. Przekrojowa i refleksyjna powtórka zajmuje sporo czasu i na pewno zrobimy z uczniami mniej zadań w trakcie lekcji – ale na dłuższą metę jest bardziej skuteczna, ponieważ pozwala uczniom na więcej namysłu, a jednocześnie uniemożliwia automatyczne i bezrefleksyjne wykonywanie zadań. A właśnie na takiej skupionej, bardziej świadomej postawie ucznia nam zależy w trakcie samego egzaminu.

Przypisy

  • Bibliografia

    1. James M. Lang, 2016, Small Teaching: Everyday Lessons from the Science of Learning. Jossey-Bass
    2. „Egzamin ósmoklasisty. Jezyk angielski”. Arkusz z 17.04.2019. CKE
    3. „Egzamin ósmoklasisty. Jezyk angielski”. Arkusz z 23.04.2020. CKE
Autor: dr Monika Cichmińska

Monika Cichmińska has been teaching English for over 30 years. After graduating from the University of Łódź, where she specialised in linguistics, she co-founded Progres, a private language school in Łódź, where she taught at all levels and was the Director of Studies. In 1999 she finished her doctorate in linguistics and moved to Olsztyn, where she works at the University of Warmia and Mazury.

Czytaj dalej